• जैनकोष
    जैनकोष
  • Menu
  • Main page
    • Home
    • Dictionary
    • Literature
    • Kaavya Kosh
    • Study Material
    • Audio
    • Video
    • Online Classes
    • Games
  • Share
    • Home
    • Dictionary
    • Literature
    • Kaavya Kosh
    • Study Material
    • Audio
    • Video
    • Online Classes
    • Games
  • Login

जैन शब्दों का अर्थ जानने के लिए किसी भी शब्द को नीचे दिए गए स्थान पर हिंदी में लिखें एवं सर्च करें

वेदना समुद्घात

From जैनकोष

 Share 



  1. वेदना समुद्घात
    राजवार्तिक/1/20/12/77/13 वातिकादिरोगविषादिद्रव्यसंबंधसंतापापादितवेदनाकृतो वेदनासमुद्घातः । = वात पित्तदि विकार जनित रोग या विषपान आदि की तीव्रवेदना से आत्म प्रदेशों का बाहर निकलना वेदना समुद्घात है ।
    धवला 4/1, 3, 2/26/7 तत्थ वेदणसमुग्घादो णाम अक्खि-सिरोवेदणादीहि जीवाणमुक्कस्सेण सरीरतिगुणविप्फूजणं । = नेत्र वेदना, शिरोवेदना, आदि के द्वारा जीवों के प्रदेशों का उत्कृष्टतः शरीर से तिगुणे प्रमाण विसर्पण का नाम वेदनासमुद्घात है । ( धवला 7/2, 6, 1/299/8 ); ( धवला 11/4, 2, 5, 9/18/7 ) ।
    द्रव्यसंग्रह टीका/10/25/3 तीव्रवेदनानुभवान्मूलशरीरमत्यक्त्वा आत्मप्रदेशानां बहिर्निगमनमिति वेदनासमुद्धातः । = तीव्र पीड़ा के अनुभव से मूल शरीर न छोड़ते हुए जो आत्मा के प्रदेशों का शरीर से बाहर निकलना सो वेदना समुद्घात है ।
  2. वेदना समुद्घात में प्रदेशों का विस्तार
    धवला 11/4, 2, 5, 9/18/7 वेयणावसेण जीवपदेसाणं विक्खंभुस्सेहेहि तिगुणविपंजणं वेयणासमुग्घादो णाम । ण च एस णियमो सव्वेसिं जीवपदेसा वेयणाए तिगुणं चेव विपुंजंति त्ति, किंतु सगविक्खंभादो तरतमसरूवेण ट्ठिदवेयणावसेण एगदोपदेसादीहि वि वड्डी होदि । =
    1. वेदना के वश से जीव प्रदेशों के विष्कंभ और उत्सेध की अपेक्षा तिगुने प्रमाण में फैलने का नाम वेदना समुद्घात है । ( धवला 7/2, 6, 1/299/8 ); (ऊपर वाला लक्षण); ( गोम्मटसार जीवकांड / जीवतत्त्व प्रदीपिका/584/ 1025/8 ) ।
    2. परंतु सबके जीव प्रदेश वेदना के वश से तिगुणे ही फैलते हों, ऐसा नियम नहीं है । किंतु तरतम रूप से स्थित वेदना के वश से अपने विष्कंभ की अपेक्षा एक दो प्रदेशादिकों से भी वृद्धि होती है ।
  3. निगोद जीव को यह संभव नहीं
    धवला 11/4, 2, 5, 12/21/2 णिगोदेसुप्पज्जमाणस्स अइतिव्ववेयणाभावेण सरीरतिगुणवेयणसमुग्घादस्स अभावादो । = निगोद जीवों में उत्पन्न होने वाले जीव के अतिशय तीव्र वेदना का अभाव होने से विवक्षित शरीर से तिगुणा वेदना समुद्घात संभव नहीं है ।
  4. जीव प्रदेशों के खंडित होने की संभावना
    स्याद्वादमंजरी/9/102/16 शरीरसंबद्धात्मप्रदेशेभ्यो हि कतिपयात्मप्रदेशानां खंडितशरीरप्रदेशेऽवस्थानादात्मनः खंडनम् । तच्चात्र विद्यत एव । अन्यथा शरीरात् पृथग्भूतावयवस्य कंपोपलब्धिर्न स्यात् । न च खंडितावयवानुप्रविष्टस्यात्मप्रदेशस्य पृथगात्मत्वप्रसंगः, तत्रैवानुप्रवेशात् ।....कथं खंडितावयवयोः संघट्टनं पश्चाद् इति चेत्, एकांतेन छेदानभ्युपगमात् । पद्मनालतंतुवत् छेदस्यापि स्वीकारात् । = शरीर से संबद्ध आत्म-प्रदेशों में कुछ आत्म प्रदेशों के खंडित शरीर में रहने की अपेक्षा से आत्मा का खंडन होता है, अन्यथा तलवार आदि से कटे हुए शरीर के पृथग्भूत अवयवों में कंपन न देखा जाता । खंडित अवयवों में प्रविष्ट आत्म प्रदेशों में पृथक् आत्मा का प्रसंग भी नहीं आता है, क्योंकि वे फिर से पहले ही शरीर में लौट आते हैं । प्रश्न–आत्मा के अवयव खंडित हो जाने पर पीछे फिर एक कैसे हो जाते हैं? उत्तर–हम उनका सर्वथा विभाग नहीं मानते । कमलनाल के तंतुओं की तरह आत्मा के प्रदेशों का छेद स्वीकार करते हैं ।
  • अन्य संबंधित विषय
    • बद्धायुष्क व अबद्धायुष्क सबको होता है ।–देखें मरण - 5.7 ।
    • वेदना व मारणांतिक समुद्घात में अंतर ।
    • वेदना समुद्घात का स्वामित्व ।–देखें क्षेत्र - 3 ।
    • वेदना समुद्घात की दिशाएँ व काल स्थिति ।–देखें समुद्घात ।


पूर्व पृष्ठ

अगला पृष्ठ

Retrieved from "http://www.jainkosh.org/w/index.php?title=वेदना_समुद्घात&oldid=95778"
Categories:
  • व
  • द्रव्यानुयोग
JainKosh

जैनकोष याने जैन आगम का डिजिटल ख़जाना ।

यहाँ जैन धर्म के आगम, नोट्स, शब्दकोष, ऑडियो, विडियो, पाठ, स्तोत्र, भक्तियाँ आदि सब कुछ डिजिटली उपलब्ध हैं |

Quick Links

  • Home
  • Dictionary
  • Literature
  • Kaavya Kosh
  • Study Material
  • Audio
  • Video
  • Online Classes
  • Games

Other Links

  • This page was last edited on 13 September 2022, at 11:30.
  • Privacy policy
  • About जैनकोष
  • Disclaimers
© Copyright Jainkosh. All Rights Reserved
Powered by MediaWiki