• जैनकोष
    जैनकोष
  • Menu
  • Main page
    • Home
    • Dictionary
    • Literature
    • Kaavya Kosh
    • Study Material
    • Audio
    • Video
    • Online Classes
    • Games
  • Share
    • Home
    • Dictionary
    • Literature
    • Kaavya Kosh
    • Study Material
    • Audio
    • Video
    • Online Classes
    • Games
  • Login

जैन शब्दों का अर्थ जानने के लिए किसी भी शब्द को नीचे दिए गए स्थान पर हिंदी में लिखें एवं सर्च करें

गणित I.1.4

From जैनकोष

 Share 
  1. सामान्य काल प्रमाण निर्देश
    1. प्रथम प्रकार से काल प्रमाण निर्देश
    2. दूसरे प्रकार से काल प्रमाण निर्देश



      1. सामान्य काल प्रमाण निर्देश
        1. प्रथम प्रकार से काल प्रमाण निर्देश
          तिलोयपण्णत्ति/4/285‐309; ( राजवार्तिक/3/38/7/208/35 ); ( हरिवंशपुराण/7/18‐31 ); ( धवला/3/1,2,6/ गा.35‐36/65-66); ( धवला/4/1,5,1/318/2 ); ( महापुराण/3/217‐227 ); (जं.दी./13/4‐15); ( गोम्मटसार जीवकांड/574‐576/1018‐1028 ); ( चारित्तपाहुड़/ टी./17/40 पर उद्धृत)
          नोट— तिलोयपण्णत्ति व धवला अनुयोगद्वार आदि में प्रयुक्त नामों के क्रम में कुछ अंतर है वह भी नीचे दिया गया है। ( तिलोयपण्णत्ति/ प्र./80/H. L. jain) (जं.प./के अंत में प्रो. लक्ष्मीचंद)
          तिलोयपण्णत्ति व राजवार्तिक आदि में पूर्व व पूर्वांग से लेकर अंतिम अचलात्मवाले विकल्प तक गुणाकार में कुछ अंतर दिया है वह भी नीचे दिया जाता है।
          नामक्रम भेद—

क्रमांक

तिलोयपण्णत्ति/4/285‐309

अनुयोग द्वार सूत्र 114‐137

जं.प./दिग/13/4‐14

जं.प./श्वे/पृ.39‐40अनु.सू. पृ.342‐343

यो.क./8‐10; 29‐31; 62‐71

1

समय                                                                                             समय

समय                                                                                         

समय                                                                                        

समय                                                                                            

समय  

2

आवलि                                                                                          

आवलिका                                                                                   

आवली                                                                                      

आवली                                                                                          

उच्छ्वास           

3

उच्छ्वास

आन                                                                                           

उच्छ्वास

आनप्राण                                                                                       

स्तोक 

4

प्राण (निश्वास)                                                                             

प्राणु

स्तोक

स्तोक

लव

5

स्तोक

स्तोक

लव                                                                                           

लव                                                                                               

नालिका

6

लव

लव                                                                                            

नाली

मुहूर्त

मुहूर्त

7

नाली

...                                                                                               

मुहूर्त

अहोरात्र

अहोरात्र

8

मुहूर्त

मुहूर्त

दिवस                                                                                       

पक्ष                                                                                               

पक्ष

9

दिवस

अहोरात्र

मास                                                                                         

मास                                                                                               मास                                                                                                     

मास

10

पक्ष

पक्ष

ऋतु

ऋतु

संवत्सर

11

मास

मास

अयन

अयन

पूर्वांग

12

ऋतु

ऋतु

वर्ष

संवत्सर

पूर्व

13

अयन

अयन

युग

युग

लतांग

14

वर्ष

वर्ष

दशवर्ष

वर्षशत

लता

15

युग

युग

वर्षशत

वर्षसहस्र

महालतांग

16

वर्षदशक

...

वर्षसहस्र

वर्षशतसहस्र

महालता

17

वर्षशत

वर्षशत

दशवर्षसहस्र

पूर्वांग

नलिनांग

18

वर्षसहस्र

वर्षसहस्र

वर्षशतसहस्र

पूर्व

नलिन

19

द
शवर्षसहस्र

...

पूर्वांग

त्रुटितांग

महानलिनांग

20

वर्ष लक्ष                                                                                         

वर्षशतसह.

पूर्व                                                                                           

त्रुटित                                                                                            

महानलिन

21

पूर्वांग

पूर्वांग

पूर्वांग

अडडांग

पद्मांग

22

पूर्व

पूर्व

पूर्व

अडड

पद्म

23

नियुतांग

त्रुटितांग

नयुतांग

अववांग

महापद्मांग

24

नियुत

त्रुटित

नयुत

अवव

महापद्म

25

कुमुदांग

अटटांग

कुमुदांग

हूहूअंग

कमलांग

26

कुमुद

अटट

कुमुद

हूहू

कमल

27

पद्मांग

अववांग

पद्मांग

उत्पलांग

महाकमलांग

28

पद्म

अवव

पद्म

उत्पल

महाकमल

29

नलिनांग

हूहूकांग

नलिनांग

पद्मांग

कुमुदांग

30

नलिन

हूहूक

नलिन

पद्म

कुमुद

31

कमलांग

उत्पलांग

कमलांग

नलिनांग

महाकुमुदांग

32

कमल                                                                                            

उत्पल

कमल                                                                                       

नलिन                                                                                           

महाकुमुद

33

त्रुटितांग                                                                                         

पद्मांग                                                                                         

त्रुटितांग                                                                                    

अत्थिनेपुरांग                                                                                 

त्रुटितांग

34

त्रुटित                                                                                            

पद्म                                                                                             

त्रुटित                                                                                        

अत्थिनेपुर                                                                                     

त्रुटित

35

अटटांग                                                                                         

नलिनांग                                                                                    

अटटांग                                                                                     

आउअंग (अयुतांग)                                                                        

महात्रुटितांग

36

अटट                                                                                             

नलिन                                                                                        

अटट                                                                                         

आउ(अयुत)                                                                                   

महात्रुटित

37

अममांग                                                                                        

अर्थनिपुरांग                                                                                

अममांग                                                                                   

नयुतांग                                                                                         

अडडांग

38

अमम                                                                                            

अर्थनिपुर                                                                                   

अमम                                                                                       

नयुत                                                                                             

अडड

39

हाहांग                                                                                            

अयुतांग                                                                                     

हाहांग                                                                                       

प्रयुतांग                                                                                         

महाअडडांग

40

हाहा                                                                                              

अयुत                                                                                         

हाहा                                                                                          

प्रयुत                                                                                             

महाअडड           

41

हूहूवंग                                                                                           

नयुतांग                                                                                      

हूहूअंग                                                                                      

चूलितांग                                                                                       

ऊहांग  

42

हूहू                                                                                                

नयुत                                                                                          

हूहू                                                                                            

चूलित                                                                                           

ऊह

43

लतांग                                                                                           

प्रयुतांग                                                                                      

लतांग                                                                                       

शीर्षप्रहेलिकांग                                                                              

महाऊहांग           

44

लता                                                                                              

प्रयुत                                                                                          

लता                                                                                          

शीर्षप्रहेलिका                                                                                 

महाऊह

45

महालतांग                                                                                     

चूलिकांग                                                                                    

महालतांग                                                                                 

....

शीर्षप्रहेलिकांग

46

महालता

चूलिका

महालता

....

शीर्षप्रहेलिका

47

श्रीकल्प

शीर्षप्रहेलिकांग

 

शीर्षप्रकंपित

....

....

48

हस्तप्रहेलित

शीर्षप्रहेलिका

हस्तप्रहेलित

....

....

49

अचलात्म

...

अचलात्म

....

....

काल प्रमाण–

पूर्वोक्त प्रमाणों में से‐(सर्व प्रमाण); ( धवला/3/34/ H. L. jain)


1.

समय = एक परमाणु के एक प्रदेश से दूसरे प्रदेश पर मंदगति से जाने का काल।

2.

ज. युक्ता. असंख्यात समय = .... = 1 आवली

3‐4

संख्यात आवली = File:JSKHtmlSample clip image002 0042.gif सैकेंड = 1 उच्छ्वास या प्राण

5.

7 उच्छ्वास = 5 File:JSKHtmlSample clip image004 0005.gif सैकेंड = 1 स्तोक

6.

 

7 स्तोक = 37 File:JSKHtmlSample clip image006 0003.gif सैकेंड = 1 लव

7.

38 File:JSKHtmlSample clip image008 0003.gif लव = 24 मिनिट = 1 नाली (घड़ी)

8.

2 नाली (घड़ी) 1510 निमेष = 48 मिनट = 1 मुहूर्त 3773 उच्छ्वास (देखें मुहूर्त )

*

मूहूर्त—1 समय = 1 भिन्न मुहूर्त

*

(भिन्न मुहूर्त–1 समय) से (आवली+1 समय) तक = 1 अंतर्मुहूर्त

9.

30 मुहूर्त 24 घंटे = 1 अहोरात्र (दिवस)

10.

15 अहोरात्रि = 1 पक्ष

पूर्वोक्त प्रमाणों में से—नं. 1, 2, 3,4, 7, ( धवला/5/21/ H. L. jain)


11

2 पक्ष   = 1 मास

15

5 वर्ष = 1 युग

12

2 मास = 1 ऋतु

16

10 व 100 वर्ष = 1 वर्षदशक व 1 वर्ष शतक

13

3 ऋतु = 1 अयन

18

1000;10,000 = 1 वर्ष सहस्र व 1 वर्षदश सहस्र

14

2 अयन = 1 संवत्सर (वर्ष)

20

100,000 वर्ष

=1 वर्ष लक्ष

 

 

 

 

क्रम     

राजवार्तिक ; हरिवंशपुराण ; जंबूद्वीपपण्णत्तिसंगहो

ति.प; महापुराण           

प्रमाण निर्देश

21

84 लाख वर्ष

84 लाख वर्ष

1 पूर्वांग

22

84 लाख पूर्वांग

84 लाख पूर्वांग

1 पूर्व

*

 

84  पूर्व

1 पूर्वांग

*

 

84 लाख पूर्वांग

1 पर्व

23

84 लाख पूर्व

84 पर्व

1 नियुतांग

24

84 लाख नियुतांग

84 लाख नियुतांग

1 नियुत

25

84 लाख नियुत

84 नियुत

1 कुमुदांग

26

84 लाख कुमुदांग

84 लाख कुमुदांग

1 कुमुद

27

84 लाख कुमुद

84 कुमुद

1 पद्मांग

28

84 लाख पद्मांग

84 लाख पद्मांग

1 पद्म

29

84 लाख पद्म

84 पद्म

1 नलिनांग

30

84 लाख नलिनांग

84 लाख नलिनांग

1 नलिन

31

84 लाख नलिन

84 नलिन

1 कमलांग

32

84 लाख कमलांग

84 लाख कमलांग

1 कमल

33

84 लाख कमल

84 कमल

1 त्रुटितांग

34

84 लाख त्रुटितांग

84 लाख त्रुटितांग

1 त्रुटित

35

84 लाख त्रुटित

84 त्रुटित

1 अटटांग

36

84 लाख अटटांग

84 लाख अटटांग

1 अटट

37

84 लाख अटट

84 अटट

1 अममांग

38

84 लाख अममांग

84 लाख अममांग

1 अमम

39

84 लाख अमम

84 अमम

1 हाहांग

40

84 लाख हाहांग

84 लाख  हाहांग

1 हाहा

41

84 लाख हाहा

84 हाहा

1 हूहू अंग

42

84 लाख हूहू अंग

84 लाख हूहू अंग

1 हूहू

43

84 लाख हूहू

84 हूहू 

1 लतांग

44

84 लाख लतांग

84 लाख लतांग

1 लता

45

84 लाख लता

84 लता

1 महालतांग

46

84 लाख महालतांग

84 लाख महालतांग

1 महालता

 

ति.प; राजवार्तिक ; हरिवंशपुराण ; जंबूद्वीपपण्णत्तिसंगहो

महापुराण

प्रमाण निर्देश

47

84 लाख महालता

84 महालता

1 श्रीकल्प

48

84 लाख श्रीकल्प

84 लाख  श्रीकल्प

1 हस्तप्रहेलित

49

84 लाख हस्तप्रहेलित

84 हस्तप्रहेलित

1 अचलात्म

ति.प्र./4/308 अचलात्म=(84)31×(10)80 वर्ष

        1. दूसरे प्रकार से काल प्रमाण निर्देश
          पंचास्तिकाय / तात्पर्यवृत्ति/25/52/5

असंख्यात समय         

=1 निमेष        

एक मिनट       

= 60 सैकेंड

15 निमेष         

=1 काष्ठा (2 सैकेंड)           

24 सैकेंड      

=1 पल

30 काष्ठा        

=1 कला (मिनट)           

60 पल (24 मिनिट)      

=1 घड़ी

कुछ अधिक 20 कला (महाभारत की अपेक्षा 15 कला)   

=(24 मिनट) 1 घटिका (घड़ी)   

शेष पूर्ववत् —

एक मिनिट

=540000 प्रतिविपलांश   

60 प्रतिविपलांश          

=प्रतिविपल     

2 घड़ी (महाभारत की अपेक्षा 3कला+3 काष्ठा)

=1 मुहूर्त

60 प्रतिविपल  

=1 विपल         

60 विपल         

=1 पल

60 पल 

=1 घड़ी

आगे पूर्ववत् —

शेष पूर्ववत् —

 

 


पूर्व पृष्ठ

अगला पृष्ठ

Retrieved from "http://www.jainkosh.org/w/index.php?title=गणित_I.1.4&oldid=85918"
Categories:
  • Pages with broken file links
  • ग
JainKosh

जैनकोष याने जैन आगम का डिजिटल ख़जाना ।

यहाँ जैन धर्म के आगम, नोट्स, शब्दकोष, ऑडियो, विडियो, पाठ, स्तोत्र, भक्तियाँ आदि सब कुछ डिजिटली उपलब्ध हैं |

Quick Links

  • Home
  • Dictionary
  • Literature
  • Kaavya Kosh
  • Study Material
  • Audio
  • Video
  • Online Classes
  • Games

Other Links

  • This page was last edited on 11 August 2021, at 08:03.
  • Privacy policy
  • About जैनकोष
  • Disclaimers
© Copyright Jainkosh. All Rights Reserved
Powered by MediaWiki